Zdecydowanie bagatelizowałam rolę neuroprzekaźników w procesie nauki i świadomego „uruchamiania” ich na lekcji u uczniów, Dobierania aktywności na lekcji tak, aby zaczęły wydzielać się konkretne neuroprzekaźniki. Dziś opowiem Ci trochę o tym, czym są i jakie mają znaczenie w kontekście nauki języków obcych.
Neuroprzekaźniki
to substancje chemiczne, dzięki którym komórki nerwowe (neurony) w mózgu i całym układzie nerwowym mogą się ze sobą porozumiewać.
Działa to tak: neuron dostaje sygnał, przekazuje go jako impuls elektryczny wzdłuż swojego „kabla” (aksonu) aż do jego końca. Tam znajdują się pęcherzyki zawierające neuroprzekaźniki. Gdy impuls dotrze na miejsce, pęcherzyki uwalniają te substancje do małej szczeliny między neuronami (synapsy).
Następny neuron wychwytuje neuroprzekaźniki za pomocą specjalnych receptorów, co sprawia, że może stać się bardziej pobudzony lub zahamowany. W ten sposób informacja przechodzi od jednej komórki nerwowej do drugiej.
W kontekście nauki, uwalnianie neuroprzekaźników jest ściśle związane z procesami poznawczymi i emocjonalnymi towarzyszącymi uczeniu się. Na przykład:
- Dopamina uwalniana jest, gdy napotykamy coś nowego, ciekawego lub osiągamy sukces. Daje uczucie nagrody i przyjemności, co motywuje do dalszej aktywności poznawczej.
- Noradrenalina pojawia się, gdy musimy skupić uwagę i być czujni, np. podczas rozwiązywania trudnych zadań.
- Acetylocholina odgrywa rolę regulatora funkcji poznawczych i wspiera neuroplastyczność, ułatwiając tworzenie trwałych śladów pamięciowych.
- Serotonina wpływa na nastrój i równowagę emocjonalną – gdy czujemy się bezpiecznie i spokojnie, łatwiej się koncentrujemy.
- Oksytocyna sprzyja budowaniu więzi i zaufania – w przyjaznym, wspierającym środowisku uczniowie chętniej współpracują i angażują się w naukę.
Sposób prowadzenia lekcji, atmosfera w grupie, rodzaj zadań i wyzwań intelektualnych mogą wpływać na to, jakie neuroprzekaźniki i w jakiej ilości zostaną uwolnione. W ten sposób neuroprzekaźniki pomagają mózgowi elastycznie reagować na bodźce, zapamiętywać nowe informacje oraz utrzymywać motywację do dalszej nauki.
W ludzkim mózgu oczywiście występuje znacznie więcej niż pięć neuroprzekaźników. Powyższe najczęściej wymieniane w kontekście nauki i motywacji, ale w rzeczywistości jest ich kilkadziesiąt, a nawet więcej, włączając tak ważne jak glutaminian (kluczowy dla pobudzenia synaps i powstawania śladów pamięciowych) czy GABA (odpowiedzialny za hamowanie i regulację pobudzenia neuronów).
Uwalnianie neuroprzekaźników jest ściśle powiązane z różnorodnymi bodźcami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Mogą to być:
- Bodźce zmysłowe (dźwięk, obraz, zapach),
- Sytuacje emocjonalne (nagroda, stres, zaskoczenie),
- Procesy poznawcze (rozwiązywanie problemów, skupienie uwagi),
- Aktywność fizyczna,
- Interakcje społeczne (współpraca, poczucie wsparcia).
Czy wszystkie muszą być „uruchamiane”, aby uczyć się efektywnie?
Nie ma potrzeby, by wszystkie neuroprzekaźniki były aktywne w jednakowym stopniu. Różne typy zadań, umiejętności i konteksty uruchamiają różne zestawy neuroprzekaźników. Na przykład:
- Przy zadaniach wymagających motywacji i nagrody kluczową rolę odegra dopamina.
- Przy skupieniu i czujności – noradrenalina.
- Przy zapamiętywaniu nowych informacji – acetylocholina i glutaminian.
- Przy tworzeniu pozytywnej atmosfery do nauki – serotonina i oksytocyna.
Efektywne uczenie się nie polega na maksymalnym pobudzeniu wszystkich neuroprzekaźników naraz, lecz na stworzeniu środowiska i sytuacji, które wspierają odpowiednie procesy poznawcze i emocjonalne, aktywując właściwe szlaki neuronalne wtedy, gdy są one potrzebne.
To jak pobudzić odpowiedni neuroprzekaźnik?
Nie wybieramy neuroprzekaźnika przypadkowo ani nie „celujemy” w niego bezpośrednio. W praktyce nie da się dokładnie sterować tym, które konkretne substancje chemiczne uwolnią się w mózgu ucznia. To raczej efekt uboczny zastosowanych metod i atmosfery na lekcji.
Jak to robić w praktyce?
- Określ cel lekcji: Jeśli chcesz, by uczniowie byli zmotywowani do pracy, wprowadź elementy nagrody lub gry (zwiększa to szanse na uwolnienie dopaminy).
- Dopasuj warunki: Przy trudnych zadaniach, które wymagają skupienia, stosuj wyzwania na czas (to może sprzyjać uwalnianiu noradrenaliny).
- Twórz przyjazną atmosferę: Jeśli zależy Ci na bezpieczeństwie emocjonalnym i dobrym samopoczuciu (serotonina), zadbaj o pozytywny klimat i wzajemne wsparcie.
- Proponuj różne metody: Endorfiny sprzyjają przyjemności i rozluźnieniu, więc wprowadź ćwiczenia ruchowe czy humor. Dla lepszego zapamiętywania (acetylocholina) – regularne powtórki.
Nie chodzi o to, by „strzelać” w konkretny neuroprzekaźnik, tylko o świadome dobieranie metod nauczania i warunków pracy. W zależności od potrzeb (motywowanie, koncentracja, zapamiętywanie, relaks), sięgasz po takie sposoby, które – pośrednio – mogą sprzyjać uwalnianiu odpowiednich substancji w mózgu.
Każda z potrzeb czy celów ucznia może być w pewnym stopniu powiązana z aktywacją określonego neuroprzekaźnika (w rzeczywistości wiele z nich działa równocześnie).
Przykładowe potrzeby i odpowiadające im neuroprzekaźniki:
- Motywacja i zaangażowanie: Dopamina
Wyzwania, nagrody, pochwały – elementy, które sprawiają, że uczniowie chcą działać dalej i osiągać cele. - Skupienie i uwaga: Noradrenalina
Zadania na czas, trudniejsze ćwiczenia wymagające koncentracji – pomagają utrzymać czujność i skupienie. - Zapamiętywanie i utrwalanie wiedzy: Acetylocholina
Powtórki, fiszki, ćwiczenia pamięciowe – sprzyjają tworzeniu trwałych połączeń w mózgu. - Pozytywny klimat emocjonalny: Serotonina
Miła atmosfera, wsparcie, pochwały – pomagają uczniom czuć się bezpiecznie i spokojnie, co sprzyja nauce. - Redukcja stresu i napięcia: Endorfiny
Humor, lekka muzyka, krótkie zabawy ruchowe – pomagają rozładować napięcie i sprawiają, że nauka jest przyjemniejsza. - Wzajemne zaufanie i współpraca: Oksytocyna
Praca w grupach, wspólne projekty, wzajemne pomaganie sobie – wzmacniają więzi i poczucie jedności w grupie.
W zależności od tego, jakie potrzeby widzi nauczyciel, może dobierać metody sprzyjające aktywowaniu określonego typu neuroprzekaźników. Dlatego tak istotna jest ich znajomość i wykorzystywanie, w kontekście efektywnej nauki języków obcych.
